تاثیر بحران کرونا بر کسب و کار و مدیریت آن

ویروس کرونا به دلیل سرعت بالای انتشار در مدت زمان کمی اکثر کشورهای دنیا را درگیر کرده است. همه گیری این ویروس علاوه بر اینکه موجب مرگ بسیاری از مردم در دنیا شد و هزینه‌های سنگینی را در حوزه سلامت تحمیل کرد، فعالیت طیف گسترده‌ای از کسب و کارها را نیز با رکود مواجه کرده و پیامدهای اقتصادی گسترده‌ای را برای کشورهای جهان به دنبال داشته است.

مشکلات کسب و کارهای سنتی و انعطاف ناپذیری در برابر تغییرات‏

حال تصور کنید در چنین شرایطی مشاغل سنتی ما نه تنها تغییر نکردن و خودشان را همگام با پیشرفت فناوری‌ها به روز نکردند، بلکه با یک شوک دیگر به نام عدم تمایل مشتریان به خرید برخورد کردند. این شوک بسیار جدی خواهد بود و آن کورسوی امیدی که کسب و کارها نسبت به افزایش فروش در ماه‌های پایانی سال داشتند، با شیوع ویروس کرونا به شدت تحت تاثیر قرار گرفته است.

واقعیت داستان این است که همچین موضوعاتی باعث می‌شوند امنیت شغلی افراد و کسب و کارها تحت تاثیر این گونه اتفاقات قرار گیرد. با این شرایط بهتر است افراد در رابطه با کاری که به آن مشغول هستند یا کسب و کاری که صاحب آن هستند به صورت جدی فکر کنند و سوالاتی را از خود بپرسند. به صورت جدی کسب و کاری خود را بررسی کنند و نقاط ضعف آن را شناسایی کنند.

مراحل مدیریت بحران کرونا در کسب و کارها

به دنبال‌کاهش تقاضای‌تولید و در خانه ماندن افراد به دلیل شیوع ویروس کرونا، بسیاری از کارخانه‌های سراسر جهان تعطیل شدند. در حال حاضر داده هایی که وضعیت کسب ‌و کارها و میزان تولید را اندازه‌گیری می‌کنند، حاکی از آن هستند که نشانه‌های بهبود وضعیت تولید برخی از کشورهای صنعتی برتر جهان آغاز شده است.

شاخص‌های اندازه‌گیری شده توسط موسسه بین‌المللی IHS Markit از ۲۲۰۰۰ شرکت در دنیا نشان می‌دهد کشورهای چین، ایتالیا، آلمان و آمریکا دستاوردهای مثبتی را پس از آغاز بحران در سال ۲۰۲۰ کسب کرده‌اند و میزان تولید آنها افزایش یافته است.

در واقع کسب و کارها در جهان در حال ورود به مرحله بازگشت هستند. ریشه واژه بازگشت در بحران کرونا در گزارش های شرکت مشاوره مدیریت مکنزی می باشد که از ابتدای بحران کرونا به طور مستمر گزارش‌های مدیریتی برای مقابله با این بیماری منتشر نموده است. مکنزی فرآیند مدیریت بحران کرونا را به پنج مرحله تقسیم کرده است. این مراحل عبارتند از:

1. حل مشکل و مراقبت‌های بهداشتی
2. تاب‌آوری
3. بازگشت
4. تصویرسازی پسا کرونا
5. اصلاح

در ادامه این فرآیند توضیح داده شده است.

در مراحل اولیه بحران، جامعه به کاهش فشارهای روانی و آرامش نیاز داشت و  دورکاری و فاصله‌گذاری اجتماعی برای کاهش زنجیره بیماری مورد توجه قرار گرفت. بعد از رعایت پروتکل‌های بهداشتی به تدریج ارتباطات در جامعه افزایش یافته است و افراد با رعایت موازین بهداشتی بیشتر با هم ارتباط دارند. البته سطح و میزان این روابط کنترل شده و هنوز هم محدود است.

برای مثال خانواده‌ها فقط با بستگان درجه یک خود ارتباط دارند. تجربه چین نشان می‌دهد که در مراحل اولیه بیماری میزان  ترس و اضطراب جامعه افزایش یافت و با اطلاع‌رسانی های بهداشتی و ماندن مردم در خانه  بعد از مدتی وضعیت تا حدی تغییر کرد. شاید بتوان گفت در ایران  از اسفند ۱۳۹۸ تا پایان فرودین ۱۳۹۹ دوره مراقبت‌های بهداشتی بود و از ابتدای اردیبهشت به تدریج وارد مرحله تاب‌آوری شدیم.

۲- مرحله تاب‌آوری

با شروع بحران به دلیل وجود بلاتکلیفی و عدم اطمینان،  فروش برخی کالاها افزایش یافت و برخی دیگر با کاهش فروش مواجه شدند. فروش مواد غذایی، و بهداشتی و سرگرمی‌های خانگی بالاتر رفته است، در حالی که تقاضای سفر و سرگرمی‌های خارج از خانه و پوشاک کم  شده‌ است. همچنین خرید آنلاین افزایش یافته است زیرا افراد وقت بیشتری را در خانه می‌گذرانند و نمی‌توانند به صورت سنتی خرید کنند. با ماندن بیشتر افراد در خانه، میزان استفاده از شبکه‌های اجتماعی افزایش یافته است. تاب آوری برای گذر از این بحران برای کسب و کارها لازم شد.

تاب‌آوری در مفهوم سازمانی به معنی توانایی مقاومت در برابر بحران‌ها و ریسک فاکتورها است. تاب‌آوری در کسب‌وکارها عبارت است از توانایی های ساختاری و سیستمی که باعث می‌شود شرکت‌ها ظرفیت لازم برای مقابله با بحران‌ها را داشته باشند. تاب‌آوری قابلیت‌هایی برای کسب‌وکارها بوجود می‌آورد که بتوانند با وجود شرایط نامطلوب به بقا ادامه داده و در مسیر بازگشت و رشد قرار گیرند. در زمان حال در  کشور در مرحله تاب آوری قرار داریم.

ولی سیاست های دولت به گونه‌ای است که به صورت تدریجی محدودیت ها کاهش یافته است. میزان حضور کارکنان در محل کار نیز از یک سوم به دوسوم در اردیبهشت افزایش یافت و در خردادماه حضور همه کارکنان اجباری شده است. همچنین محدودیت مشاغل پرریسک نیز به مرور کاهش یافته است. در زمان فعلی شاید بتوان گفت در حال ورود مرحله بازگشت هستیم.

۳- مرحله بازگشت

پیشگیری از کرونا نیازمند کاهش ارتباطات انسانی بودکه در نهایت منجر به کاهش برخی فعالیت‌های اقتصادی و رکود شد. با تغییر شرایط و گذر از تاب آوری کسب و کارها در حال ورود به مرحله بازگشت هستند. بازگشت کسب و کار به دوران نسبتاٌ عادی  بعد از تعطیلی یک چالش بسیار جدی است. اقتصاد چین بسیار آهسته به وضعیت نسبتاٌ عادی برگشت.

کارآفرینان و مدیران ارشد باید فعالیت‌های لازم را به منظور بازگشت به تولید کارآمد را برنامه‌ریزی کنند. استراتژی‌های بازگشت به معنای راهبردهایی برای خروج از رکود و افول و در جهت رشد است. استراتژی‌های بازگشت شامل بهبود عملیات و فرآیند های سازمان، نوسازی، نوآوری مدل کسب وکار و توسعه کسب و کار با توجه به تغییرات شرایط است.

۴- مرحله تصویرسازی پسا کرونا

کرونا انتظارات و اولویت‌ها و سبک زندگی  افراد جامعه را تغییر خواهد داد.   کسب و کارهایی که با دوراندیشی متناسب با تغییرات سبک زندگی و نگرش‌های جامعه عمل کنند موفق تر خواهند شد. برای مثال تجربه چین در بحران کرونا نشان می‌دهد که بعضی از مشتریان برای اولین بار خرید آنلاین را تجربه کرده‌اند، حتی مشتریان پیر (بالای ۶۵ سال) تجربه خرید از راه دور و دیجیتال را تجربه کرده‌اند.

بیشتر خریدها از طریق موبایل بوده است.  انتظار می‌رود که بعضی از مشتریان برای همیشه نوع خرید خود را از حضوری به آنلاین تغییر و یا افزایش دهند. زمانی که بحران کرونا رفع شود رفتار خرید آنلاین ادامه یافته و تثبیت می‌گردد. در مجموع می توان گفت نگرش ها،   سبک زندگی و رفتار افراد در پسا کرونا متفاوت از پیشاکرونا خواهد بود.

۵- مرحله اصلاح 

بحران کرونا علاوه بر تهدیدات، فرصت‌هایی را برای بهبود عملکرد کسب و کارها ایجاد خواهد کرد. فناوری اطلاعات کسب و کارها را توانمندتر می‌سازد. پیامدهای این بحران فرصتی را برای آموختن از نوآوری‌ها و تجربیات اجتماعی در مقیاس کوچک تا بسیار بزرگ فراهم خواهد کرد.   لذا بایستی به تغییرات در محیط رقابتی توجه داشت.